Η Εξουσία στους πολίτες: Όραμα Εφικτό και Δίκαιο
Γιατί η εξουσία στα χέρια των πολιτών είναι όραμα όχι μόνο εφικτό και δίκαιο, άλλα επίσης αναγκαίο, σύγχρονο και απολύτως εφαρμόσιμο.
Γιατί εφικτό:
Δεν υπάρχει κάτι μοιραίο στην ιστορία που να επιβάλλει το ένα ή το άλλο σύστημα σε μία κοινωνία παρά την θέληση της ίδιας. Λόγου χάριν στην Γαλλία στα τέλη του 18ου αιώνα η μοναρχία έπεσε διότι οι Γάλλοι εξεγέρθησαν, όχι γιατί κάποια μοίρα τους το έδωσε. Αν ο διαφωτισμός είχε υπάρξει νωρίτερα, αν οι συνειδήσεις των Γάλλων είχαν προετοιμαστεί έτσι, η εξέγερση θα είχε συμβεί νωρίτερα χρονικά. Είναι λοιπόν οι ίδιοι οι άνθρωποι που αλλάζουν τα συστήματα και τα καθεστώτα, και τα αλλάζουν όταν αλλάξουν οι συνειδήσεις και οι νοοτροπίες τους, όταν αλλάζει η αντίληψη τους. Μία άποψη που συχνά ακούγεται που λέει πως ΄΄ τίποτα δεν αλλάζει ΄΄, δεν θα πρέπει να εκληφθεί σοβαρά, αν μη τι άλλο, διότι μία μελέτη της ανθρώπινης ιστορίας μας καθιστά ξεκάθαρο πως η αλλαγή είναι κυρίαρχος νόμος και όλα τα καθεστώτα πέφτουν, όσο ισχυρά ή ανίσχυρα, όσο καλοστημένα ή μη και να είναι. Είμαστε εμείς συνεπώς, οι ίδιοι οι άνθρωποι που αλλάζουμε τις καταστάσεις, όταν συλλογικά αποφασίσουμε να το πράξουμε. Συμπεραίνεται εξ’ αυτών το ότι είναι επιτακτική η μεταστροφή των συνειδήσεων των ανθρώπων και όταν αυτή επιτευχθεί σε συλλογικούς αριθμούς, η αλλαγή είναι πέρα για πέρα εφικτή.
Γιατί δίκαιο:
Στην αρχαία Ελλάδα καταπιστώνεται η πρώτη συνειδητοποίηση του ανθρώπου πως είναι ο ίδιος που φτιάχνει τους νόμους και τους θεσμούς του. Αυτή η συνειδητοποίηση έχει ως προέκτασή της την συνειδητοποίηση του γεγονότος πως η οργανωμένη πολιτεία, κατ’ επέκταση και η πολιτική, υπάρχει λόγω της κοινωνίας και για την κοινωνία. Μία πολιτεία (ένα «κράτος», όπως θα λέγαμε σήμερα) είναι μία κοινωνία που οργανώθηκε και απέκτησε θεσμούς, νόμους και τρόπο διοίκησης – πολίτευμα. Έτσι λοιπόν, η πολιτική είναι η διαχείριση των κοινών ζητημάτων της οργανωμένης κοινωνίας. Εφόσον λοιπόν η πολιτική υπάρχει ελέω της κοινωνίας, τίποτα δεν νομιμοποιεί την εκάστοτε εξουσία, είτε αυτή λέγεται μονάρχης, είτε κοινοβούλιο και ούτω καθεξής παρά μόνο η συναίνεση της ίδιας της κοινωνίας. Αν η κοινωνία δεν συνεναίσει στην ύπαρξη της εκάστοτε εξουσίας, τότε πρέπει να μιλάμε για τυραννίδα και στασιωτεία. Τα παραπάνω πρέπει να μας φέρουν σήμερα μπροστά σε ένα δίλημμα: Είναι ο κοινοβουλευτισμός μία νομιμοποιημένη εξουσία στην χώρα μας;
Αν οι πολίτες σε αυτό το ερώτημα απαντήσουν στην πλειονότητα τους πως θέλουν τον κοινοβουλευτισμό, τότε είναι μία νομιμοποιημένη εξουσία*. Αν αντ’ αυτού επιλέξουν πως θέλουν δημοκρατία, τότε το πολίτευμα μας είναι ένα πολίτευμα που επιβάλλεται τυραννικά στους πολίτες παρά την θέληση τους και συνεπώς είναι το απολύτως δίκαιο (και απολύτως απαραίτητο συνάμα) αυτό να πέσει και η εξουσία να περιέλθει στα χέρια των πολιτών μέσω ενός δημοκρατικού πολιτεύματος και Συντάγματος.
*Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί πως οι ίδιοι οι Έλληνες το επέλεξαν αυτό το πολίτευμα, αλλά αυτός ο ισχυρισμός είναι πέρα ως πέρα εσφαλμένος. Αυτό διότι κατ’αρχάς ποτέ οι Έλληνες δεν ερωτήθηκαν – το δημοψήφισμα του 1974 ρωτούσε τους Έλληνες αν θέλουν η όχι βασιλιά (βασιλευόμενη ή μη «δημοκρατία» όπως διατείνονταν), αλλά ποτέ αν θέλουν κοινοβουλευτισμό (αυτό το ολιγαρχικό πολίτευμα που δολίως αναφέρουν ως «δημοκρατία») ή πραγματική δημοκρατία. Έπειτα, ακόμα και αν επέλεγαν οι Έλληνες αυτό το πολίτευμα αντί της δημοκρατίας, θα ήταν τελείως παράλογο να δεσμεύουμε τις σημερινές γενιές για μία επιλογή την οποία πήραν άλλες, προγενέστερες, θαρρείς και η όποια νομιμοποίηση των προγενέστερων συνεπάγεται αυτόματα νομιμοποίηση και από τους σύγχρονους. Συμπεραίνουμε εξ αυτών πως η Ελληνική κοινωνία κάθε άλλο παρά επέλεξε αυτό το πολίτευμα και αντ’ αυτού αυτό που πρέπει να γίνει είναι πρωτίστως να ενημερωθεί και να καταρτιστεί ως προς τη δημοκρατία και έπειτα να επιλέξει η ίδια ελεύθερα το τι πολίτευμα επιθυμεί.
Γιατί αναγκαίο:
Τα τεκταινόμενα – και σε εγχώριο και σε διεθνές επίπεδο – έχουν αρχίσει να καθιστούν ξεκάθαρο το γεγονός που κάποιοι στοχαστές προέβλεψαν εδώ και δεκαετίες, δηλαδή την χρεοκοπία των κοινοβουλευτικών καθεστώτων. Πράγματι, αυτού του τύπου οι ολιγαρχίες δεν έχουν κάτι άλλο να δώσουν και ειδικά στην Ελλάδα η ανάγκη της θεμελιακής αλλαγής είναι πέρα ως πέρα επιτακτική. Αν στην αρχή της ζωής τους τα κοινοβουλευτικά καθεστώτα έδωσαν ατομικά δικαιώματα, μία άνεση στην ζωή των ανθρώπων και διάφορες προόδους, πλέον είναι προφανές πως υπάρχει μία οπισθοχώρηση σε όλα τούτα, μία κυριαρχία όλο και οξύτερη των ισχυρών του χρήματος και εν γένει μία ροπή προς την παρακμή.
Θα ήταν μεγάλο κρίμα να μην δούμε αυτή την κατάσταση ως έναυσμα και αφορμή για αλλαγή δημιουργώντας κάτι νέο με νέες ιδέες, νέες δυνάμεις, νέα ζωτικότητα παρά να μείνουμε προσκολλημένοι στο θνήσκον παλαιό με όλη την συνεπάγουσα κακοπάθεια που θα μας προξενήσει. Θα ήταν σαν να θέλουμε να μείνουμε αγκιστρωμενοι σε ένα καράβι που πλέον έχει σπάσει πέραν πάσης επιδιόρθωσης και βουλιάζει. Αντ’ αυτού σε τέτοιες καταστάσεις πλέον καθίσταται αναγκαίο να κοιτάξουμε προς άλλες κατευθύνσεις και νέες προοπτικές, και μία τέτοια είναι ακριβώς η δημοκρατική προοπτική.
Γιατί σύγχρονο:
Παρότι η σύλληψη και εφαρμογή της δημοκρατίας είναι πλέον γηραιότερη των 2500 χρόνων στην παγκόσμια ιστορία, μία δημοκρατική προοπτική στις μέρες μας φαντάζει ρηξικέλευθη, πρωτοποριακή, ακόμα ακόμα και ουτοπική για κάποιους ( ! ). Αυτό αν μη τι άλλο μας αποδεικνύει το γεγονός πως η δημοκρατία είναι μία πανανθρώπινη και διαχρονική αξία, πάντοτε επίκαιρη. Τούτων λεχθέντων και με βάση τα παραπάνω, αν θα θέλαμε να παρουσιάσουμε μία εναλλακτική πρόταση στα σημερινά καθεστώτα, δεν θα βρίσκαμε κάποια καλύτερη της δημοκρατίας. Η δημοκρατία λοιπόν είναι ένα πολίτευμα και μία προοπτική για τις κοινωνίες που κάθε άλλο παρά παρωχημένη είναι, αντ’ αυτού δεν έχει ακόμη ανακαλυφθεί, πόσω μάλλον αξιοποιηθεί στην εποχή μας ως δυνατότητα.
Γιατί εφαρμόσιμο:
Θα υποπίπταμε σε ατόπημα αν προσπαθούσαμε να εξετάσουμε το ενδεχόμενο της δημοκρατίας στις μέρες μας έχοντας υπ’ όψιν αποκλειστικά δεδομένα που ίσχυαν πριν 100, 500 ή 2000 χρόνια. Μία συζήτηση στο σήμερα, μία συζήτηση για το αύριο πρέπει να λάβει υπ’ όψιν της τα δεδομένα του σήμερα, και ως προς αυτό πρέπει να παραδεχθούμε πως αυτά έχουν αλλάξει άρδην σε πολλούς τομείς. Οι πρόοδοι φερ’ ειπείν που έχουν συντελεστεί στον τομέα της τεχνολογίας και δη των επικοινωνιών έχουν δημιουργήσει μία κατάσταση πρωτόγνωρη στα ανθρώπινα χρονικά και έχουν δημιουργήσει δυνατότητες οι οποίες λόγω και της νεότητάς τους ακόμη μένουν ανεξερεύνητες. Στα της δημοκρατίας τώρα, υπάρχει μία μερίδα ανθρώπων που θεωρεί ως το μόνο πρότυπο δημοκρατίας την οργάνωση του πολιτεύματος των Αθηναίων, αλλά μία τέτοια οπτική είναι εσφαλμένη. Αυτό διότι αφενός μεν δημοκρατία στην αρχαιότητα δεν υπήρξε μόνο στην Αθήνα, αλλά σε 50 και πλέον πόλεις ( ! ) με τους δικούς τους θεσμούς και πρακτικές, και αφετέρου διότι η δημοκρατία στο μέτρο που πραγματώνει την αυτοθέσμιση της κοινωνίας δεν μπορεί να είναι κάτι τυποποιημένο (άρα και κάτι μη εξελίσιμο, καταδικασμένο σε θάνατο), μιάς και η εκάστοτε κοινωνία και η εκάστοτε εποχή θα χρειαστεί και θα δημιουργήσει διαφορετικούς θεσμούς και λειτουργίες.
Κάτι τέτοιο βεβαιώνει και ο Αριστοτέλης αναφέροντας στα «Πολιτικά» του πως:
‘’μίαν δημοκρατίαν οίονται τίνες εῖναι καὶ μίαν ολιγαρχίαν, ουκ έστι δὲ τοῦτ’αληθές’’ (κάποιοι θεωρούν πως υπάρχει ένας μόνο τύπος δημοκρατίας και ένας τύπος ολιγαρχίας, αυτό όμως δεν είναι αληθές).
Αφού λοιπόν δεν υπάρχει μόνο ένας τύπος δημοκρατίας, αλλά αυτή μπορεί να υπάρξει υπό πολλές διαφορετικές μορφές (αρκεί πάντοτε αυτή να πραγματώνει την βασική αρχή των δημοκρατικών πολιτευμάτων, δηλαδή την πολιτική κυριαρχία του δήμου), τότε θα πρέπει να αναρωτηθούμε: Πώς θα μπορούσε να είναι μία δημοκρατία στο σήμερα; Είναι προφανές πως για να μπορεί να υπάρξει κυριαρχία των πολιτών θα πρέπει κατ’ ανάγκη να υπάρχει και κάποια αμεσότητα ανάμεσα σε αυτούς και την άσκηση εξουσίας.
Για να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει ή να δημιουργηθεί ένα πολίτευμα όπως αυτό των Αθηναίων, αλλά κάτι τέτοιο θα έβρισκε πολλά εμπόδια και δυσκολίες στο σήμερα (λόγου χάριν το πως θα μπορούν οι πολίτες να εγκαταλείπουν τις δουλειές τους και να συγκεντρώνονται σε τεράστιους αριθμούς για διαβούλευση και αποφάσεις), ή θα πρέπει να ακολουθήσουμε μία πιο μετριοπαθή οδό γνωρίζοντας πως ακόμα και αυτή η δημοκρατία των Αθηναίων δεν σχηματοποιήθηκε σε μία μέρα, αλλά υπήρξε αποτέλεσμα σταδιακών αλλαγών και μεταβολών. Έτσι λοιπόν και εκμεταλλευόμενοι τις σύγχρονες δυνατότητες ας δώσουμε ένα παράδειγμα για το πως θα μπορούσε να είναι σήμερα μία δημοκρατία:
Είπαμε πως ο κοινοβουλευτισμός είναι ολιγαρχική θέσμιση, διότι οι λίγοι, το κοινοβούλιο – κατ’ ουσίαν η κυβέρνηση – κυβερνά και αποφασίζει, ενώ οι πολίτες δεν έχουν την δυνατότητα ούτε να επέμβουν στις πολιτικές αποφάσεις, ούτε να κρίνουν τους αξιωματούχους της πολιτείας. Τι θα γινόταν λοιπόν αν συνδυάζαμε αυτά τα δύο, δηλαδή την ύπαρξη κοινοβουλίου αλλά υπό την κυριαρχία του σώματος των πολιτών;
Κάτι τέτοιο θα απάλλασσε σε πρώτη φάση τους πολίτες από μικροδιαχείριση των πάντων όσον αφορά τα πολιτικά ζητήματα και αντ’ αυτού θα υπήρχαν πολιτικοί όχι ως αντιπρόσωποι των πολιτών (αντιπρόσωπος στην εξουσία σημαίνει πως αυτός που αντιπροσωπεύεται χάνει την αρχική του εξουσία από αυτόν που τον αντιπροσωπεύει, μιας και αποφασίζει σε πρώτο και τελευταίο βαθμό ο δεύτερος για όλα τα ζητήματα), αλλά ως εντεταλμένοι διαχειριστές, δηλαδή ως προσωρινοί διαχειριστές των πολιτικών ζητημάτων σύμφωνα με τις εντολές των πολιτών, οι οποίοι είναι και οι κυρίαρχοι.
Αυτό επιπλέον συνεπάγεται πως αυτοί οι διαχειριστές είναι ανά πάσα στιγμή ανακλητοί, εφόσον ο δήμος δεν συμφωνεί με τις ενέργειές τους, όπως επίσης και ότι ο δήμος επεμβαίνει και λαμβάνει αυτός την όποια απόφαση θεωρεί πως πρέπει να λάβει ο ίδιος. Αυτές οι εξουσίες του σώματος των πολιτών μπορούν να πραγματωθούν με ένα νέο Σύνταγμα το οποίο κατοχυρώνει τις δυνατότητες της ένδειξης, το να παραπέμπουν δηλαδή οι πολίτες αξιωματούχους στην κρίση της δικαστικής εξουσίας όταν αυτοί παρανομούν ή βλάπτουν την πολιτεία και τους πολίτες, της μομφής, το να μπορούν να καθαιρούν δηλαδή οι πολίτες αξιωματούχους που δεν εκπληρώνουν τα καθήκοντα τους προς το συμφέρον της Ελλάδας και των Ελλήνων ή που εξαπάτησαν τους πολίτες, της αρνησικυρίας, το να μπορούν οι πολίτες να ακυρώσουν έναν νόμο που ψηφίζει η βουλή με τον οποίο δεν συμφωνούν, του αναβιβασμού, το να επαναφέρουν έναν νόμο που καταψηφίστηκε, εφόσον συμφωνούν και να τον ψηφίσουν οι ίδιοι, της νομοθετικής πρωτοβουλίας, της κατάρτισης και ψήφισης δηλαδή νομοσχεδίων από τους ίδιους τους πολίτες, όταν διαπιστώνουν πως οι πολιτικοί παραλείπουν να νομοθετήσουν κάτι σημαντικό και φυσικά της συνταγματικής αναθεώρησης, της δυνατότητας του δήμου – του σώματος των πολιτών – να αναθεωρούν το ίδιο το Σύνταγμά τους, ως οφείλεται σε μία δημοκρατία.
– Κάτι τέτοιο όμως, όπως περιγράφεται, θα ήταν δημοκρατία;
Ναι, διότι με αυτές τις 6 πολιτικές δυνατότητες οι πολίτες ανέρχονται σε κυρίαρχοι της πολιτείας τους έχοντας την δυνατότητα να παραπέμψουν στην δικαστική εξουσία ή και να καθαιρέσουν τον όποιο αξιωματούχο είτε τους βλάπτει ή τους εξαπατά ή δρα κατά της βούλησης τους, όπως και την δυνατότητα να ελέγχουν τις πολιτικές αποφάσεις είτε ακυρώνοντας νομοσχέδια που δεν συμφωνούν, είτε ψηφίζοντας οι ίδιοι νομοσχέδια και φυσικά αναθεωρώντας οι ίδιοι το Σύνταγμά τους. Πού λοιπόν υπεισέρχεται η βοήθεια της τεχνολογίας εδώ ώστε να πραγματωθούν όλες αυτές οι προοπτικές;
Εδώ ας αναφερθεί παρενθετικά – και ως απάντηση σε αυτούς που θα ισχυριστούν πως αυτά είναι πέρα ως πέρα ουτοπικά – πως κάποιες από αυτές τις δυνατότητες, φερ’ ειπείν η αρνησικυρία υπάρχουν και εφαρμόζονται στην Ελβετία. Εκεί λοιπόν έπειτα από συλλογή 10.000 υπογραφών προκηρύσσεται δημοψήφισμα και αποφασίζουν οι πολίτες για το αν θα επικυρώσουν ή θα ακυρώσουν έναν νόμο που ψηφίστηκε από την νομοθετική εξουσία.
Παίρνοντας αυτό το παράδειγμα και ενισχύοντας το, μπορούμε να προσθέσουμε με τον ίδιο τρόπο και τις υπόλοιπες πολιτικές εξουσίες των πολιτών στο ίδιο πλαίσιο λειτουργίας. Θα μπορούσε δηλαδή κάλλιστα να υπάρχει συλλογή υπογραφών και για τις υπόλοιπες δυνατότητες και εφόσον αυτές φτάσουν έναν συγκεκριμένο αριθμό να προκηρύσσεται αυτόματα ψηφοφορία των πολιτών. Βέβαια το σύστημα αυτό της Ελβετίας δεν είναι τωρινό, αλλά το παρόν τους Σύνταγμα εφαρμόζεται εδώ και 25 χρόνια, πράγμα που σημαίνει πως ούτε αυτό δεν λαμβάνει υπ’ όψιν του τις πιο σύγχρονες εξελίξεις. Αυτό που θα μπορούσαμε να κάνουμε εμείς είναι μέσω της δημιουργίας ενός ηλεκτρονικού διευθετηρίου (πλατφόρμας) να διευκολύνουμε αφάνταστα τις πολιτικές διαδικασίες και να ξεκλειδώσουμε τις πολιτικές ελευθερίες των πολιτών. Μέσω αυτού θα μπορούσε κάλλιστα να γίνεται εύκολα και γρήγορα η συλλογή υπογραφών, η ενημέρωση των πολιτών για τα πολιτικά τεκταινόμενα, ακόμα και η διαβούλευση.
Πράγματι θα εθελοτυφλούσαμε αν ισχυριζόμασταν πως σήμερα μπορούμε να έχουμε τις υπηρεσίες της εφορίας ψηφιακά, τις υπηρεσίες της τράπεζας ψηφιακά, τις δημόσιες υπηρεσίες εν γένει, τις αγορές και τις πωλήσεις όπως και τόσα άλλα, αλλά παρ’όλα αυτά δεν μπορούμε να έχουμε ένα μέσο που θα διευκόλυνε την πολιτική συμμετοχή της κοινωνίας και θα βοηθούσε στην αναγέννηση της δημοκρατίας. Είναι δεδομένο πως η θέληση είναι αυτή που βρίσκει και επινοεί λύσεις, ενώ η απουσία της βρίσκει προβλήματα τα οποία γιγαντώνει ακόμα και αν αυτά είναι μικρά.
Ας μην ξεχνάμε πως οι αρχαίοι Αθηναίοι μπόρεσαν να επινοήσουν και να εφαρμόσουν ένα πολίτευμα με πολλούς και πολύπλοκους θεσμούς με τα πενιχρά μέσα της εποχής, με κυάμους και αγγεία, ακριβώς διότι είχαν τεράστια θέληση για δημοκρατία και πολιτική συμμετοχή! Ας μην θεωρούμε λοιπόν πως σήμερα με αυτές τις τιτάνιες προόδους σε όλα τα μέσα που διαθέτουμε την δημοκρατία ως κάτι μη εφαρμόσιμο, αλλά αξιοποιώντας τις δυνατότητες που μας δίνονται, ας την επαναφέρουμε στο προσκήνιο της παγκόσμιας ιστορίας και ας αναπνεύσουμε και πάλι τον αέρα της πολιτικής ελευθερίας.
